Co to jest uzależnienie od mediów? Problem podstawowy psychologii i pedagogiki mediów. Także wyzwanie dla religii – więcej w moim studium.
Problem dotyczy nadmiernego korzystania z mediów audiowizualnych i cyfrowych, zwłaszcza tzw. nowych mediów, internetu, gier komputerowych, telefonów komórkowych. Zauważono, że mechanizmy występujące w tym nadmiernym korzystaniu są podobne do uzależnień z tzw. grupy behawioralnej. Mieszczą się w niej problemy związane z seksualnością człowieka, z hazardem czy też zakupami. Trudno jednoznacznie uznać nadmierne korzystanie z internetu i mediów za uzależnienie. Nadal aktualna klasyfikacja chorób psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego z 2013 roku, tzw. DSM-V, zaleca dalsze obserwacje. Problem istnieje, choć nie zawsze ma postać uzależnienia, a częściej nieprawidłowości polegającej na kompulsywnym zachowaniu – pod wpływem wewnętrznego przymusu lub też na określonym nawyku. Niemniej jednak zalecane formy terapii – na przykład metoda 12 kroków – odpowiadają leczeniu z uzależnień w dobrze zdiagnozowanych problemach z grupy uzależnień psychicznych, tj. seksoholizm, jak i fizycznych, tj. alkoholizm czy narkomania.
Image by FreepikWyzwania dla religii
Zastanawiałem się, jak do tego zagadnienia można podejść religijnie. W jaki sposób teologia może pomóc w odpowiedzi na pytanie, co to jest uzależnienie od mediów? A przede wszystkim w rozwiązywaniu tej kwestii społecznej. Badałem dokumenty Kościoła katolickiego o mediach i komunikacji. Znalazłem wiele zapisów podpowiadających kierunek rozwiązania. Więcej w moim artykule w “Studiach Katechetycznych”. W otwartym dostępie.
Genezy współczesnego problemu uzależnień od nadmiernego korzystania z mediów można dopatrywać się w trzech co najmniej zjawiskach kulturowych. Po pierwsze jest to problem nadmiernej ekspansji kultury audiowizualnej – kultury obrazu, która wykazuje swoistą dominację nad słowem. Następnie dostrzegamy informacyjne przeciążenie obecnej cywilizacji. Człowiek nie może sobie poradzić z nadmiarem danych zarówno w wymiarze psychologicznym, jak i społecznym. Wreszcie nowe wyzwania związane z kondycją osoby człowieka przynosi cyberprzestrzeń, która zdaje się podważać konieczność fizycznej obecności w aktach komunikacji.
Problem makro i mikro
Analizując problem uzależnień od mediów możne dostrzec pewną perspektywę makrokulturową. Przedstawić zjawiska takimi, jakie one jawią się kulturze współczesnej na sposób ogólny. Trzeba jednak wskazać na perspektywę mikro. Zauważyć przejawy i początki problemów w osobistych nieprawidłowościach związanych z korzystaniem z mediów. Można wskazać na trzy. Na problem z osobistą gospodarką czasem wolnym, na konsekwencje nieprawidłowości w obszarze ludzkiej seksualności oraz na zaniedbywanie bezpośrednich kontaktów interpersonalnych.
Tym niepokojącym zjawiskom można przeciwdziałać, podejmując działania zarówno społeczne jak i duszpasterskie. Inicjatywy prawne, edukacyjne, organizacyjne. Trzy istotne formy przeciwdziałania uzależnieniom medialnym to: profilaktyka, terapia i edukacja medialna.
Godność użytkownika mediów
Przeciwdziałanie zagrożeniom medialnym polega w istocie na przywracaniu godności osobom korzystającym z mediów. To oni stanowią podmiot, a nie przedmiot przekazu. Uczymy się, jak korzystać z własnej wolności i budować krytyczny sąd własny. Także aktywnie angażować się w społeczną wymianę myśli i wrażeń. Zarówno co do profilaktyki, terapii, jak i edukacji medialnej kluczową rolę powinna odgrywać podmiotowość osoby. Wówczas analizowane przez nas zjawiska kulturowe w skali makro oraz nieprawidłowe nawyki i zachowania w skali mikro można byłoby znacznie zminimalizować. Potrzeba do tego wspólnego wysiłku zarówno rodziców i wychowawców. Ale też duszpasterzy współodpowiedzialnych za życie społeczne. Przede wszystkim nas samych jako podmiotów korzystających z mediów.
