Co to znaczy personalizm?

Co to znaczy personalizm? To kierunek filozoficzny i religijny, który podkreśla godność osoby. Moje studium medioznawstwa personalistycznego.

Medioznawstwo personalistyczne

Personalizm odnosi się do doktryn filozoficznych, które przyjmują przekonanie o osobowym charakterze świata oraz o osobie ludzkiej jako wyjątkowej postaci istnienia. W rzeczywistości ważniejszej od instytucji, interesów ekonomicznych i doktryn politycznych. Doktryn przyjmujących podmiotowość człowieka jako twórcy, aktywnego uczestnika kultury, wolnego, zdolnego do moralności i życia społecznego. Także umiejącego przekształcać świat oraz otwartego na osobę Boga (personalizm chrześcijański). Stosując ten termin do nauk o mediach i komunikacji społecznej, można przyjąć roboczą definicję medioznawstwa personalistycznego. W konsekwencji to rodzaj badań mediów teoretycznych i empirycznych, w których przyjmuje się przekonanie o wyjątkowym charakterze osoby człowieka jako twórcy i użytkownika mediów. Tym samym dostrzegamy jego podmiotowość jako uczestnika kultury i komunikacji medialnej, jak również otwartość na komunikację z osobowym Bogiem (chrześcijańskie medioznawstwo personalistyczne).

Perspektywa teoretyczna

W podręczniku Medioznawstwa Lisy Taylor i Andrew Willisa, w epilogu poświęconym metodom badawczym, odnajdujemy interesujące zalecenie. Autorzy, omawiając poszczególne kroki, jakie należy przyjąć w danym badaniu, stawiają pytanie: jaki materiał teoretyczny wykorzystam do zbadania tematu? Dodają, że w ich podręczniku przyjmuje się wiele perspektyw teoretycznych, na przykład marksizm i feminizm. Zachęcają, by przemyśleć, jak można zastosować określoną teorię do własnych przykładów, tak by zademonstrować jej rozumienie. Student powinien wynotować podstawowe tezy teorii i zadać sobie pytanie: jakie światło dana perspektywa rzuci na jego badania? Który z punktów danej perspektywy teoretycznej najkorzystniej będzie użyć w badaniu? Jak dalece użyteczne będzie korzystanie z perspektywy marksistowskiej w ujęciu Louisa Althussera lub też z perspektywy radykalnego feminizmu?

Wymowne, że autorzy wskazują marksizm i feminizm. Skoro jednak ma to miejsce, przychodzi refleksja podstawowa. Perspektywa teoretyczna jest nieodzownym elementem badania, wskazuje na inspiracje i motywacje danego badacza, umożliwia i tłumaczy dany punkt widzenia, w tym wypadku na rzeczywistość społeczną. Więc wybór perspektywy teoretycznej zależy od badacza i powinien być wyraźnie zaznaczony w danym badaniu. Wielu tych perspektyw nadal brakuje lub są słabiej reprezentowane w powszechnym dyskursie naukowym. Jedną z takich brakujących lub niedocenianych perspektyw jest personalizm.

Studium tematu

W wyszukiwarkach naukowych – Google Scholar, Scopus – poszukiwałem artykułów przyporządkowanych do kategorii: personalizm i media. Wybrałem po 30 pierwszych wyników wyszukiwania w języku polskim i angielskim, łącznie 60. Następnie analizowałem abstrakty i – tam, gdzie były dostępne otwarcie – teksty tych publikacji. W konsekwencji uporządkowałem mój zbiór w kilka kategorii:

• godność człowieka – podstawowa kategoria,
• politologiczne rozumienie personalizmu – efekt uboczny poszukiwań literatury angielskiej dotyczące postawy politycznej, na przykład charyzmatycznego przywódcy,
• personalistyczna teoria komunikacji i mediów – tutaj wyodrębniłem szczegółowe tematy: etyka mediów, edukacja dziennikarska i medialna oraz rynek mediów.

Etyka mediów, edukacja medialna

Podczas studium udało mi się zauważyć pewną spójność, ale i wieloaspektowość personalistycznej teorii komunikacji i mediów. Przede wszystkim akcentuje podmiotowość i godność człowieka, wtórnie dotyczy masowych audytoriów, instytucji medialnych czy też treści komunikatów. Szczególnego znaczenia w tej teorii nabiera etyka mediów – rozumiana jako odwoływanie się do wartości w zawodzie dziennikarza, ale także w odpowiedzialnym postępowaniu odbiorców. Równie istotne wydają się edukacja dziennikarska i medialna, które mają prowadzić do formowania postaw troski o dobro drugiego człowieka, w tym o własne w kontekście mediów.

Medioznawstwo personalistyczne to rodzaj badań mediów teoretycznych i empirycznych, w których przyjmuje się przekonanie o wyjątkowym charakterze osoby człowieka jako twórcy i użytkownika mediów.

Personalizm vs. marksizm

Zauważyłem pewien przesyt teorii nad praktyką. W analizowanych materiałach dominuje eseistyka naukowa. Jest to zapewne podyktowane filozoficznym charakterem zagadnienia. Można dostrzec wysiłek na rzecz formułowania teoretycznego odniesienia, ale także widoczne braki w praktycznej realizacji badań empirycznych, ilościowych lub jakościowych. Podany na początku podręcznik medioznawstwa śmiało odwołuje się konkurencyjnych prądów myślowych – marksizmu i feminizmu, zachęca do prowadzenia studiów medioznawczych i badań mediów. Personalizm pozostaje jeszcze na uboczu w tej rywalizacji paradygmatów naukowych.

Personalistyczna analiza semiotyczna

Myślę, że trzeba rozpocząć dyskusję nad konkretnymi potrzebami, problemami a w konsekwencji pytaniami badawczymi dla empirycznych dociekań. Można tu zaproponować badania nad sposobem przedstawiania osoby w mediach, nad obrazem współczesnej kobiety i mężczyzny, nad obrazem osoby Boga. W konsekwencji badać wyjątkowe grupy zmagających się z różnymi wykluczeniami i stereotypizacją, a zachowujące swoją godność. Na przykład więźniowie czy osoby z niepełnosprawnością. Można również w tym kontekście zajmować się osobami wierzącymi, w tym duchownymi i konsekrowanymi. To badanie godności osób i sposobów ich ukazywania w mediach wydaje się podstawowym kierunkiem badań empirycznych. Pomocna może się okazać personalistyczna analiza semiotyczna jako jedna z metod jakościowych, ale nie prowadząca do formułowania mitów i ideologii społecznych, ale stawiająca pytania o wartości i ich funkcjonowanie w przestrzeni medialnej.

Teologia mediów i komunikacji

Trudno sobie wyobrazić chrześcijańskie medioznawstwo personalistyczne bez odwoływania się do nauczania Kościoła o środkach przekazu czy też deklaracji innych wyznań chrześcijańskich, bez dokonywania jakościowej analizy treści dokumentów. Ta metoda jest również podstawową dla współczesnej teologii mediów i komunikacji. Jednak i tutaj same rozprawy teoretyczne już nie wystarczą. A nawet jeśli nadal chcemy ich dokonywać, trzeba – np. zgodnie z filozofią badań jakościowych – ukryć się za danymi, by odkryć prawdę.