Czym jest formatowanie radia? To kluczowe pojęcie dla współczesnych stacji radiowych. Kilka porad, jak zacząć pracę w rozgłośni.

Wiele młodych ludzi marzy o pracy w rozgłośni radiowej. Swoje wczesne pasje często zaczynają od pomocy w szkolnym radiowęźle lub form podcastowych online. Potem – zazwyczaj jako studenci dziennikarstwa – starają się o praktykę w profesjonalnych stacjach. Co warto wiedzieć o współczesnym radiu? Jak zdobyć staż w rozgłośni? W jaki sposób zajęcia z edukacji medialnej mogą sprzyjać dalszej radiowej karierze uczniów?

Radio przekracza granice

Najpierw były skromne eksperymenty Guglielmo Marconiego i odkrycie fal eteru. Pod koniec XIX wieku nowym wynalazkiem zainteresowała się marynarka wojenna. Odtąd można było łączyć się bez użycia przewodów elektrycznych. W Stanach zaczęły powstawać pierwsze rozgłośnie nadające nieregularne jeszcze audycje. W 1920 roku założono pierwsza grająca całą dobę radiostację w Pittsburghu – KDKA. Narodził się nowy rodzaj dziennikarstwa. Szybko dostrzeżono zalety transmisji z imprez sportowych i koncertów. Rosła liczba odbiorników i radiosłuchaczy. Przełomem okazał się jednak wynalazek tranzystora w latach 50. XX w., który zastąpił lampowe meble z głośnikiem. Radio stało się medium tanim, powszechnym, dostępnym w wielu zapomnianych regionach świata, możliwe do odbioru nawet przez ludzi, którzy nie potrafią czytać i pisać.

Radio przekracza granice. Może kierować rakietą bez pilota, ale najcenniejszą jego usługą jest oświecanie umysłów i podnoszenie ludzi na wyższe sfery ducha. Odpowiada na najgłębsze pragnienia ludzi. Siedzimy w domu i śledzimy bieżące wydarzenia – pisał papież Pius XII w encyklice Miranda prorsus z 1957 roku – skądinąd wielki orędownik radia i twórca watykańskiej rozgłośni.

Radia udoskonalane przez coraz to nowe wynalazki, oddaje nieocenione usługi w rozwoju techniki, pozwalając nawet kierować na odległość, ku wyznaczonemu celowi, rakiety bez pilota. My jednak nie bez słuszności sądzimy, że najwspanialszą usługą, jaką nam może oddać radio, jest oświecenie umysłów ludzi i serc do coraz to wyższych sfer ducha.

Pius XII, Encyklika o kinematografii, radiu i telewizji Miranda prorsus, 1957, nr 110.

Radio medium tła

Współczesne stacje radiowe nieco odbiegają od swoich starych poprzedniczek. Można mówić wręcz – jak czyni się to w przypadku telewizji – o paleo- i neoradiu. W latach międzywojennych zasiadano do odbiornika i słuchano audycji tak, jak współcześnie ogląda się telewizję. Dzisiaj jest to tzw. medium tła lub inaczej – medium towarzyszące. Słuchanie radia jest nierozerwalnie związane z innymi zajęciami: z pracą, zabawą, jedzeniem. Początek słuchania wyznacza rozpoczynające się w danej chwili zajęcie, a samo słuchanie stało się czynnością drugorzędną.

Hot clock

Miejsce tradycyjnej audycji jako podstawowej formy organizacji przekazu radiowego zajął tzw. przebieg godzinny (ang. hot clock), w którym określa się ile czasu w godzinie należy się muzyce, a ile elementom słownym. Radiowe zegary zwykle ustalają dyrektorzy programowi stacji. To oni wyznaczają czas na wejście prezentera, rozkład i rodzaj muzyki, porę wiadomości czy też emisji reklam. Tradycyjne radio dla każdego z audycjami tematycznymi, wieczorkami przy mikrofonie zastąpiły radia formatowe. Ich twórcy określają, do jakiej kategorii słuchaczy chcą kierować swój przekaz, jaką muzykę im prezentować, co i jak szybko mówić.

Coraz częściej radio – zwłaszcza tzw. radia “hitowe”, format CHR – ang. contemporary hit radio, w Polsce np. radio Eska – to jedna wielka ekspansja dźwięków: didżeje mówiący na zadyszce, szybkie rytmy, wybuchowe jingle. Inny popularny format to rozgłośnie AC – ang. adult contemporary, przeznaczone dla bardziej dojrzałego słuchacza, z dużą ilością informacji czy publicystyki, np. radio ZET. Inne obecne w Polsce formaty to oldies – np. radio Pogoda z muzyka dla starszych, talk&news – radio Tok FM czy też do pewnego stopnia radio Maryja.

Formaty muzyczne

Format wyznacza również gatunek muzyki, która jest emitowana przez stację. Tutaj odsyłam do m.in. do aplikacji Radio FM. Umożliwia słuchanie setek rozgłośni on-line nadających niemal wszystko od klasyki, przez hip-hop, po trash metal. Stary charakter rozgłośni zachowało u nas jeszcze tylko Polskie Radio. Tutaj ciągle program stacji jest podzielony na rozmaite kąciki tematyczne, pogadanki, muzyczne prezentacje. Współczesne rozgłośnie znacznie odbiegają od tej formuły. Dzięki internetowi teoretycznie każdy może założyć własną stację radiową, bez koncesji i wydatków na bardzo drogi sprzęt studyjny, choć bez pewnych kosztów się nie obejdzie – mikrofon pojemnościowy, opłaty ZAIKS za muzykę. Tematykę audycji, format czy tylko playlistę (utwory muzyczne, które będą puszczane po kolei) ustala sam autor. Liczy się tylko pomysł, jego inwencja i zaangażowanie w to, co robi.

Jeśli ktoś jednak marzy o stworzeniu własnej regionalnej czy powiatowej stacji radiowej FM, musi liczyć się ze sporymi wydatkami. Trzeba zdobyć koncesję w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji, mieć na pokrycie pierwszych miesięcy działalności i kosztów zakupu sprzętu audio. Raczej bez miliona złotych się nie obejdzie. Słysząc o takich sumach, większość z nas raczej pozostanie w sferze marzeń o własnej, lokalnej stacji.

Medium wyobraźni

Radio – nazywane przez niektórych “ślepym medium” – ma swoją niepowtarzalną specyfikę. Jest audytywne – tzn. jego odbiór następuje wyłącznie słuchem. W terminologii Marshalla McLuhana powiedzielibyśmy – jest medium gorącym, ponieważ bardzo silnie oddziałuje na jeden z naszych zmysłów. Po drugie radio jest aikoniczne – tu nie ma obrazu. Wszystko, co możemy wyrazić w radiu, to tylko za pomocą słowa i innych dźwięków. Radiowy prezenter może operować jedynie intonacją głosu. Dzięki tym dwom cechom radio rozwija u słuchaczy wyobraźnię – wymusza wyobrażanie sobie czegoś – mówiących postaci, dyskutantów w studio itp. Szczególnie w przypadku teatru radiowego. Słyszymy głos bohaterów granych przez niewidocznych aktorów. To od nas zależy, jak przedstawimy sobie ich sylwetki w umyśle.

Radio – ze względu na swój charakter medium w tle czy medium towarzyszącego – jest mniej inwazyjne i totalne jak w przypadku telewizji, która domaga się ustawicznego kierowania wzroku w jedną stronę. Ze względu na ową wyobrażeniowość radio staje się kimś w rodzaju intymnego przyjaciela. Stąd może wielka popularność rozgłośni typu talk – mówionych – gdzie rozważa się rozmaite problemy i zagadnienia, gdzie słuchacze niemal przystępują do antenowej spowiedzi i korzystając z tego, że są niewidzialni, łatwiej wyrażają swoje sądy i emocje.

Radio w edukacji

Radio ma ogromne walory pedagogiczne. Z samej swojej istoty uczy słuchania, nie atakuje odbiorcy obrazem, ale nakłania go do tworzenia własnych myślowych pejzaży. Radio – ze względu na swoją powszechność i łatwodostępność – stało się sprzymierzeńcem edukacji. Myślę tu nie tylko o telenauczaniu, które znacznie podniosło poziom wykształcenia w rozległych powierzchniowo krajach tj. Australia czy Kanada, ale także o takich państwach jak nasze, gdzie dzięki licznym audycjom i podcastom zdobywanie wiedzy stało się czymś przyjemnym, interesującym i łatwiejszym dla ucznia.

Czym jest formatowanie radia? Kilka porad, jak zacząć pracę w rozgłośni

Idź na staż

Wiele osób chciałby pracować w radiu, ale nie wie jak zacząć, do kogo się zgłosić i czy się do tego nadaje. Tutaj obowiązuje prosta zasada zresztą tak, jak w przypadku każdej odmiany dziennikarstwa. Trzeba zgłosić się na staż, pójść do którejś z rozgłośni, najlepiej o charakterze lokalnym, praktykować przez kilka tygodni, nawet za darmo. Być może okaże się, że ta praca stanie się przygodą na całe życie. Wiele osób tak zaczynało. Liczy się oczywiście talent, bardziej jednak zaangażowanie, dyspozycyjność, pomysłowość i determinacja. To nie jest zajęcie dla tych, którzy chcieliby od godz. 8. do 16. i na początek pięć tysięcy złotych na rękę. W radiu zaczyna się od prostych materiałów informacyjnych, biegania z mikrofonem, przeprowadzania ulicznych sond, montażu dźwięków. Wysiłek zostanie nagrodzony emisją kilkunastosekundowego nagrania w porannych wiadomościach.

Być może masz głos

Drugi rodzaj pracy radiowej to moderacja, czyli bycie radiowym prezenterem. To zajęcie dla osób o charakterystycznym głosie. Warto, żeby ktoś posłuchał jak czytamy. Może się okazać, że to właśnie my poprowadzimy najpierw nocne, a potem popołudniowe pasmo, w którym będziemy zapowiadać wiadomości i audycje, opowiadać radosne historyjki – tzw. michałki czy prognozować pogodę. W radiu najważniejsze są jednak poranki – to czas pracy przeznaczony dla doświadczonych dj-ów. Niektóre stacje zatrudniają również realizatorów dźwięku, którzy miksują muzykę, włączają mikrofony prowadzącym program, a kiedy trzeba, puszczaja materiały z tzw. puszki – dużo wcześniej przygotowane audycje. Obecnie łączy się funkcję realizacji i moderacji radiowej dla obniżenia kosztów.

Zdarzyło mi się pracować w radiu – Radio Plus 96,5 FM – jako realizator dźwięku i prezenter. Polecam! Nie trzeba mieć skończonych studiów dziennikarskich, a jedynie zainteresowania, otwartą osobowość, tzw. wygadanie – umiejętność ciekawego opowiadania. Trzeba pójść, zapytać, być namolnym. Aż w końcu ktoś się nami zainteresuje i pozwoli spróbować radiowego warsztatu. Możemy liczyć na darmowe ćwiczenia dykcyjne, szkolenia techniczne z obróbki dźwięku, dziennikarstwo o zawrotnym niemal tempie – w radiu wiadomości są podawane z godziny na godzinę.

Zacznij w szkole

Szkolna edukacja medialna również może rozwinąć wśród uczniów te wyżej podane cechy. Warto w ramach zajęć dziennikarskich zainicjować szkolne lub internetowe radio, pobiegać z dyktafonem mp3, spróbować montażu możliwego obecnie dzięki wielu darmowym programom komputerowym. Sami przygotujemy scenariusz audycji, dobierzemy muzykę. Możemy emitować tę audycję w internecie albo rozdać znajomym na pendrive’ach. Na naszym uniwersytecie również prowadzimy radio, które ma taki dydaktyczny charakter – Radio UKSW. Edukacja medialna – w tym wypadku radiowa – znowu może okazać się zabawą, która przy okazji jest w stanie wiele nas nauczyć.