Ustanowiony w 2020 roku Dzień Nauki Polskiej obchodzimy 19 lutego, w dniu urodzin Mikołaja Kopernika. To okazja do podzielenia się naszym osiągnięciami badawczymi.
Image by FreepikInicjatywa i inspiracja
Lutowe święto to inspiracja do pójścia w ślady wybitnych polskich badaczy, a przede wszystkim budzenie zainteresowania nauką. Na tym też polega dziennikarstwo popularnonaukowe, którym zajmujemy się na naszej specjalizacji edukacyjno-medialnej na studiach z dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Warto przypomnieć sobie osiągnięcia Mikołaja Kopernika (1473-1543), Marii Skłodowskiej-Curie (1867-1934) – ta pisownia jest poprawna – czy Stefana Banacha (1892-1945), ale także wielu mniej znanych na świecie badaczy polskiego pochodzenia. Jednak to przecież nie tylko wspomnienia, to nadawanie społecznego kierunku akademikom, odkrywanie nowych praw, tworzenie wynalazków codzienności, rozumienie świata i ludzi, stawianie odważnych celów, a także niebywała przyjemność osobista i poczucie spełnienia w pracy na rzecz innych.
Bo nauka potrafi człowieka wciągnąć bez reszty, zwłaszcza kiedy pracujemy nad czymś społecznie potrzebnym.
Jak świętować Dzień Nauki Polskiej?
Ponieważ Dzień Nauki Polskiej to nie tylko święto akademickie, ale dla wszystkich, którzy interesują się nauką i doceniają jej znaczenie. Warto tego dnia poczytać książki o polskich naukowcach i ich odkryciach lub zobaczyć popularnonaukowe filmy dokumentalne o naszym wkładzie w historię odkryć i wynalazków. Warto odwiedzić bloga jakiegoś badacza, a może złożyć mu życzenia. Zaplanować wycieczkę do muzeum lub do Centrum Nauki Kopernik. Notabene pracuje w nim dr Mateusz Kot, jeden z wykładowców naszej specjalizacji edukacyjno-medialnej. To również okazja do ciekawych lekcji szkolnych. Może, zamiast “realizować podstawę programową”, warto zastanowić się, po co się uczyć, do czego jest nam przydatna nauka.
Dzień Nauki Polskiej w naszym regionie
Przede wszystkim warto poszukać mniej znanych badaczy w naszej okolicy. Np. w moim Otwocku mieszkał dłuższy czas Odo Bujwid (1857-1942) – pionier bakteriologii, higieny i profilaktyki zdrowotnej w Polsce. Przypomina o nim dokument Pasteur znad Wisły, reż. K. Magowski, Polska 2005. Współtwórcą scenariusza Piotr Poraj-Poleski, przede wszystkim dziennikarz, producent telewizyjny, a narratorem – Krzysztof Czekajewski, aktor i reżyser teatralny. Obaj związani z naszym miastem, zwłaszcza teatrem. A w pobliskim Celestynowie – Hilary Koprowski (1916-2013), wirusolog, twórca szczepionki przeciwko polio, wywołującej chorobę Heinego-Medina. Obok nas pracuje wielu interesujących badaczy. Są zwykle nieśmiali, nie zabiegają o rozgłos. Prawdopodobnie w waszym mieście czy gminie mieszka ktoś taki lub z niej pochodzi.
Quiz o nauce polskiej
A oto moja propozycja wspólnego świętowania. Przygotowałem 20 pytań z historii i współczesności nauki polskiej, dosyć wymagających. Dlatego 12 poprawnych odpowiedzi będzie sukcesem. Kolejność pytań i odpowiedzi – losowa. Niektóre to wiedza dość powszechnie znana, inne będą wymagać użycia wyszukiwarki Google. Ilustracje zgodnie z zasadą fair use. Na wspomnianych zajęciach ze specjalizacji edukacyjno-medialnej ćwiczymy m.in. tworzenie quizów popularnonaukowych. Wydaje się, że nauka poprzez zabawę to nadal interesujący i angażujący odbiorców sposób jej prezentowania. Bo nauka potrafi człowieka wciągnąć bez reszty, zwłaszcza kiedy pracujemy nad czymś społecznie potrzebnym. Miłego rozwiązywania, po zakończeniu quizu zapraszam do lektury ciekawostek umieszczonych pod danym pytaniem. Cieszmy się nauką, studiujmy z sensem!
#1. Pierwsza w Polsce uczelnia prywatna, która uzyskała status uniwersytetu to?
#2. Który z badaczy lwowskiej szkoły matematycznej pracował razem z Robertem Oppenheimerem nad pierwszą bombą jądrową?
Stanisław Ulam (1909-1984). W 1935 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie Uniwersytetu Princeton, pracując razem z Albertem Einsteinem (1879-1955). To jeden z pierwszych matematyków, który wykorzystywał komputer. Jego techniki obliczeniowe – m.in. metoda Monte Carlo – pozwoliły zrozumieć zachowania neutronów, a w konsekwencji skonstruować amerykańską bombę jądrową w ramach projektu Manhattan (1942-1946). Kierował nim Robert Oppenheimer (1904-1967).
#3. Co odkrył Aleksander Wolszczan?
Aleksander Wolszczan (1964-) to polski radioastronom, profesor Pennsylvania State University i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 21 kwietnia 1992 roku wraz z Kanadyjczykiem Dale’em Failem (1961-) odkryli pierwsze trzy planety pozasłoneczne, w układzie Lich – pulsara PSR1257 + 12. Jest odległy od Ziemi o 980 lat świetlnych. Swoje odkrycie opublikowali w czasopiśmie “Nature”.
#4. Kim był Kazimierz Michałowski (1901-1981)?
Archeologiem, egiptologiem i historykiem sztuki. To twórca polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej i prekursor nubiologii, czyli dociekania o przeszłości Nubii, m.in. leżącej na terenie współczesnego Sudanu. To właśnie Michałowski zaproponował ten termin. Badania dotyczą również Etiopii i Koptów, zwłaszcza chrześcijańskiego dziedzictwa Afryki.
#5. Twórcą polskiej socjologii jest?
Florian Znaniecki (1882-1958). Razem z Williamem Thomasem (1863-1947) jest współtwórcą metody biograficznej w socjologii, czego rezultatem była m.in. publikacja Chłop polski w Europie i Ameryce (The Polish Peasant in Europe and America, 1918). Jego prace są znane szczególnie w USA, gdzie mieszkał i pracował przez wiele lat. Uznajemy go za twórcę polskiej socjologii akademickiej. Inni wymienieni badacze również mają wyjątkowe zasługi. Bronisław Malinowski (1884-1942) to słynny antropolog społeczny i etnograf. Kazimierz Funk (1884-1967) to polski biochemik, twórca nauki o witaminach. Feliks Koneczny (1862-1949) to historyk, zaproponował oryginalną koncepcję rozwoju cywilizacji.
#6. Jan Czochralski (1885-1953), polski chemik, jest twórcą unikatowej metody, dzięki której wynaleziono?
Wynalazca powszechnie stosowanej metody otrzymywania monokryształów krzemu, nazwanej potem jego nazwiskiem. Stała się podstawą produkcji układów scalonych, obecnych w niemal wszystkich urządzeniach elektronicznych codziennego użytku.
#7. Maria Skłodowska-Curie dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla za odkrycia w chemii i fizyce. Zaznacz prawidłowo dwa jej osiągnięcia.
Wybierz wszystkie pasujące:
W 1903 roku wraz z mężem Piotrem Curie (1859-1906) wspólnie otrzymują Nagrodę Nobla z fizyki za badania nad promieniotwórczością. To zjawisko odkryte przez Henri Becquerela (1852-1908), również nagrodzonego w tym samym roku. Maria Skłodowska-Curie po raz drugi zostaje wyróżniona w 1911 roku za odkrycie pierwiastków radu i polonu. Ten drugi nazwała tak na cześć naszego kraju. Myślę, że nie mieli Państwo trudności z odpowiedzią.
#8. Gorszy pieniądz wypiera lepszy - który ze znanych polskich badaczy jest współtwórcą tego prawa ekonomii?
To prawo Kopernika-Greshama. Dotyczy głównie rynku złota i srebra. Ten o większej zawartości kruszcu będzie gromadzony w skarbcach, a ten gorszy pozostanie w obrocie. To odkrycie Mikołaja Kopernika (1473-1543), polskiego astronoma, ale też ekonomisty. Przedstawił je w pracy Monetae cudendae ratio, pol. Rozprawa o urządzeniu monety w 1526 roku, powstałej na zlecenie – dziś powiemy w ramach grantu – króla Zygmunta I Starego (1467-1548). Do równoległych wniosków doszedł niezależnie Thomas Gresham (1512- 1579), angielski finansista również pracujący na zlecenie królewskie, Edwarda VI Tudora (1537-1553).
#9. Któremu z Polaków zawdzięczamy walkie-talkie?
To Henryk Magnuski (1909-1978), polski inżynier, konstruktor, projektant i wynalazca pracujący w Stanach Zjednoczonych. Opracował dla koncernu telekomunikacyjnego Motorola jedno z pierwszych walkie-talkie. To przenośny radiotelefon do dwukierunkowej łączności. Działa na zasadzie naciśnij i mów, funkcjonuje na krótkich falach radiowych. Bardzo przydatne urządzenie, zwłaszcza w górach, gdzie zasięg telefonii komórkowej jest ograniczony. Pozostali odkrywcy i wynalazcy mają inne osiągnięcia, wymienione w naszym quizie.
#10. Polski etnograf zajmujący się kulturą Dalekiego Wschodu. Jego brat to rozpoznawalny polityk okresu międzywojennego. O kim mowa?
Mowa o Bronisławie Piłsudskim (1866-1918), polskim zesłańcu i starszym o rok bracie Józefa Piłsudskiego (1867-1935), marszałka Polski. Badał przede wszystkim lud Ajnów, zamieszkujący Sachalin i Hokkaido. Udokumentował ich mowę – m.in. w formie nagrań dźwiękowych – obyczaje i wierzenia.
#11. Tych dwóch polskich fizyków po raz pierwszy na świecie uzyskało ciekły tlen?
Wybierz wszystkie pasujące:
Ciekły tlen po raz pierwszy otrzymali profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zygmunt Wróblewski (1845-1888) i Karol Olszewski (1846-1915) – 5 kwietnia 1883 roku. Pozostali uznani w świecie nauki fizycy byli bardziej teoretykami: Marian Smoluchowski (1872-1917) i Leopold Infeld (1898-1968). Ostatni z wymienionych był współpracownikiem, biografem i popularyzatorem nauki Alberta Einsteina (1879-1955). Ciekły tlen ma zastosowanie jako utleniacz paliwa rakietowego w statkach kosmicznych. Przede wszystkim jednak w medycynie, o czym przekonaliśmy się podczas pandemii COVID-19.
#12. Kogo nazywano Leonardem da Vinci z Galicji?
Poprawna odpowiedź to Jan Szczepanik (1872-1926), wynalazca zwany także “polskim Edisonem” nawiązując do twórczych pomysłów Thomasa Alva Edisona (1847-1931). Geniusz i samouk, autor ponad 50 wynalazków i kilkuset patentów dotyczących kolorowej fotografii, tkactwa, a nawet telewizji – innowacyjny pomysł telektroskopu (1897). Do historii przejdzie spór o pierwszeństwo wymyślenia kamizelki kuloodpornej, który toczył z o. Kazimierzem Żegleniem (1869-1910) ze Zgromadzenia Zmartwychwstańców. Obaj wpadli na ten sam pomysł w 1901 roku. Prywatnie byli przyjaciółmi.
#13. Najmłodszym polskim uniwersytetem państwowym jest?
Uniwersytet Bielsko-Bialski, który powstał w 2023 roku. W tym samym roku powołano również Uniwersytet Kaliski im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz Uniwersytet w Siedlcach. Nazwa uniwersytet jest zastrzeżona dla uczelni akademickiej posiadającej odpowiednią kategorię naukową, w co najmniej sześciu dyscyplinach naukowych lub artystycznych. Pozostałe mogą ubiegać się o status tzw. uniwersytetu przymiotnikowego, czyli w określonych tylko dziedzinach nauki. Takim jest np. Uniwersytet SWPS, pierwszy prywatny w Polsce. Inne, które wymieniłem powstały: Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2005), Uniwersytet Zielonogórski (2001) oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, na którym pracuję, w 1999 roku.
#14. Jak nazywa się najmłodszy współczesny polski profesor?
Najmłodszym współczesnym polskim profesorem jest – historycznie wyprzedził go o rok matematyk Czesław Ryll-Nardzewski (1926-2015) – Mateusz Hołda (1992-), lekarz, anatom, kardiomorfolog. Otrzymał tytuł w wieku 29 lat. Inni wymienieni badacze również dostąpili honoru stosunkowo wcześnie. Dariusz Jemielniak (1975-), ekonomista – w wieku 39 lat. Tomasz Szlendak (1974-), socjolog, 38 lat. Wojciech Czekała (1987-), inżynier środowiska, 36 lat.
#15. Kto jest twórcą pierwszego w Polsce mikrokomputera?
Obaj wymienieni badacze to pionierzy polskiej informatyki. Obaj również brali czynny udział w Powstaniu Warszawskim (1944). Leon Łukaszewicz (1923-2013) to twórca ZXY, pierwszego cyfrowego komputera w naszym kraju (1958). Jednak widoczny na zdjęciu projekt mikrokomputera K-202 to dzieło Jacka Karpińskiego (1927-2010). W latach 1970-1973 zaprojektował pierwszy w Polsce personal computer, bardzo przypominający współczesne stacjonarne, o znacznie mniejszych rozmiarach niż ZXY. To było pytanie w stylu: pojedynek.
#16. Który z tych dwóch polskich astronomów opracował pierwszą kompletną mapę Księżyca?
To osiągnięcie Jana Heweliusza (1611-1687), gdańskiego astronoma, a także pasjonata piwowarstwa. Dzięki systematycznym obserwacjom teleskopem powstała pionierska praca Selenografia, czyli opisanie Księżyca (1647). Zajmował się również księżycami Jowisza oraz plamami na Słońcu. Trzeba przyznać, że to było łatwe pytanie.
#17. Co wynalazła Olga Malinkiewicz?
Olga Malinkiewicz (1982-), polska fizyczka to wynalazczyni taniej metody wytwarzania drukowanych ogniw słonecznych na bazie perowskitów, co umożliwia tworzenie elastycznych baterii do fotowoltaiki np. na foliach codziennego użytku (PET). Założyła firmę Saule Technologies, nazwaną tak w nawiązaniu do bałtyjskiej bogini słońca. Ukończyła Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego (2005), Politechnikę Katalońską w Barcelonie (Universitat Politècnica de Catalunya, 2010). Doktoryzowała się na Uniwersytecie w Walencji (2017). Jej odkrycie może odmienić energetykę odnawialną na świecie.
#18. Badaniem którego kontynentu zajmował się Henryk Arctowski (1871-1958)?
Polski geograf, geofizyk, geolog, meteorolog, glacjolog i podróżnik, związany z badaniami krajów polarnych. Zatem właściwą odpowiedzią jest Antarktyda. Właściwie chodzi o Antarktykę, czyli kontynent i przylegający do niego Ocean Południowy. Pod koniec XIX wieku wiedzę Arctowskiego docenił baron Adrien de Gerlache (1866-1934), oficer belgijskiej marynarki wojennej przygotowując wyprawę badawczą na ten nieznany jeszcze ląd. Nauka polska jest usłana podróżami.
#19. Najstarszym polskim czasopismem popularyzującym naukę jest „Wiedza i Życie”. W którym roku powstało?
“Wiedza i Życie” ukazuje się regularnie od 1926 roku. Z wyjątkiem II wojny światowej (1939–1945) i stanu wojennego (1981–1983). Od 2020 roku jest częścią wydawnictwa “Polityka”. Data powstania – usunąłem na potrzeby quizu – jest umieszczona tuż pod winietą, czyli logiem czasopisma. Poniżej jedno z pierwszych wydań.
#20. Polski informatyk i mechanik, obecnie pracownik jednego z centrów badawczych NASA, syn znanego rysownika to?
To Artur Bartłomiej Chmielewski (1957-). Pracuje w Jet Propulsion Laboratory – agencji NASA zajmującej się napędami odrzutowymi. Syn Henryka Chmielewskiego (1923-2021), czyli “Papcia Chmiela”, autora serii komiksów “Tytus, Romek i A’Tomek”. Pozostałe postacie są zmyślone, choć nazwiska rysowników prawdziwe: Edward Lutczyn (1947-), Andrzej Mleczko (1949-), Henryk Sawka (1958-). Poniżej okładka Księgi III serii komiksów Henryka Chmielewskiego pt. Tytus kosmonautą z 2009 roku. Pierwsze wydanie w 1968 roku.
Wyniki
Gratulacje! Doskonała znajomość nauki polskiej.
Niestety, Twoja wiedza o nauce polskiej nie jest jeszcze imponująca.
