Jakie funkcje pełnią media we współczesnej demokracji?

Jakie funkcje pełnią media we współczesnej demokracji? Przede wszystkim powinny kontrolować polityków. O trzech psich metaforach.

Podwórzowy, na czatach albo salonowy – media mogą pełnić różną funkcję w stosunku do polityków i podejmowanych przez nich decyzji. Dużą rolę odgrywa w niej dziennikarstwo śledcze, uznawane za najbardziej trudną, ale i cenioną w społeczeństwie profesję medialną. Przywraca wiarę w etos, oczyszcza struktury państwa, piętnuje afery. Warto wspomnieć o tych psich metaforach w dzisiejszej dyskusji o mediach w Polsce.

Image by macrovector on Freepik

Contents

Piesek salonowy

W teorii mediów mowa niekiedy (Donohue i in., 1995) o trzech “psich” metaforach używanych dla określenia roli, jaką środki masowego przekazu mogą pełnić w społeczeństwie. “Piesek salonowy” to media w państwach totalitarnych czy komunistycznych, całkowicie podporządkowane władzy lub interesom najbardziej wpływowych grup społecznych. Podające jedyne te informacje, które są zgodnie z linią polityczną panujących, posiłkujące się często instytucją państwowego cenzora. Z takim modelem mass mediów mieliśmy do czynienia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. O dwóch pozostałych modelach możemy mówić jedynie w przypadku państw demokratycznych. “Pies na czatach” (ang. quard dog) i “pies podwórzowy” (ang. watch dog) to metaforyczne odpowiedzi na pytanie: jakie funkcje pełnią media we współczesnej demokracji?

Pies na czatach

Pierwszy model mediów zakłada reprezentowanie politycznych, społecznych i kulturowych interesów określonych grup społecznych, upowszechnia typowe dla nich systemy przekonań i wartości. Takie medium czuwa nad obroną określonej opcji światopoglądowej. Kiedy konflikt chwilowo zanika, “pies idzie spać”. Kiedy trzeba dać głos, szczeka na potencjalnego intruza. Ten model obserwujemy w przypadku większości demokratycznych mediów. Dawniej niektóre z nich określano jako organy jakiejś partii czy grupy społecznej. Współcześnie pełnią podobną funkcję. Ich odbiorcami są osoby o bliskim sobie światopoglądzie. Świat przedstawiany przez media jest zawsze związany z pewnym na niego poglądem. Stanowi on klucz do rozumienia rzeczywistości, każe grupować fakty według określonej hierarchii ważności, dostarcza komentarzy wypowiadanych z danego punktu widzenia. Wreszcie mamy do czynienia z drugą koncepcją mediów demokratycznych, bardziej czujną w stosunku do pierwszej.

Pies podwórzowy

Niekiedy używa się tłumaczenia “łańcuchowy”, ale trudno zgodzić się współcześnie na takie traktowanie psów. Media jako “pies podwórzowy” zmierzają przede wszystkim do naświetlania przejawów niesprawiedliwości, korupcji czy nadużywania władzy. Mają charakter uczestniczący (mamy prawo współkreować politykę) i krytyczny (mamy prawo patrzeć politykom “na ręce”). Ich ambicją jest służba szeroko pojętemu dobru społecznemu i kontrola władzy. Chcą jasno wyrażać się w kontrowersyjnych kwestiach, zwracać uwagę na problemy i rozwiązywać je, stawiać się w roli obrońców grup czy idei mniejszościowych. Media dążą do takiej postawy, ale jej warunkiem jest stopień niezależności politycznej i finansowej. Różnica między psem podwórzowym a tym, co na czatach polega na odmiennej koncepcji medium. W pierwszym przypadku medium domaga się roli współtwórcy życia politycznego, w drugim stawia się jedynie w roli rzecznika danej opcji, z reguły biernego obserwatora pozostającego w gotowości do obrony.